Het belang van diepe natuurervaringen

(Joseph Cornell) Intense momenten in de natuur bevorderen een waar en vitaal begrip van onze plek in de wereld. Ik herinner me nog dat ik als jongetje van vijf zo’n moment beleefde, dat resulteerde in een levenslange fascinatie voor moerassen, vogels en een leven in de vrijheid van de wilde natuur. Het was op een koude, mistige ochtend en ik speelde buiten, toen ik ineens werd verrast door een koor van “whouks” dat op me af kwam door de lucht. Ik tuurde in de dikke mist en hoopte een glimp van de ganzen waar te nemen. Enkele momenten verstreken, het tempo van hun roep nam toe. Ze zouden precies boven mijn hoofd overvliegen. Ik kon hun vleugels slechts enkele honderden meters boven mij horen slaan. Plotseling verscheen door een gat in de mist een grote vlucht parelwitte sneeuwganzen. Het leek wel alsof de lucht ze had gebaard. Slechts vijf, zes prachtige seconden waren hun gestroomlijnde en gracieuze vormen zichtbaar, daarna verdwenen ze weer in de mist. Het zien van deze sneeuwganzen heeft me diep geraakt en sinds dat moment heb ik mezelf steeds weer willen laten opgaan in de natuur.

Volledig aanwezig zijn
Wanneer mensen buiten zijn, gaan ze vaak volledig op in hun eigen beslommeringen, dat ze maar weinig van hun omgeving opmerking. Ik demonstreerde dit een keer aan een groep van 25 leraren in Canberra, Australië. Ik vroeg hen naar een mooie boom te kijken zo lang als ze maar konden en hun hand op te steken zodra hun gedachten afdwaalden naar andere zaken. Binnen zes seconden hadden ze allemaal hun hand opgestoken. Ze stonden ervan versteld hoe rusteloos ze in hun hoofd waren.

Het is niet altijd genoeg om alleen maar aan de natuur te worden blootgesteld. Hoe kunnen we anderen helpen de natuur intens te ervaren wanneer hun hoofd en lichaam zo rusteloos zijn? Om hoofd en lichaam tot rust te brengen, moeten we hen helpen hun aandacht te richten met activiteiten die een beroep doen op hun zintuigen. Dit kan bijvoorbeeld heel goed met het cameraspel, omdat degene die de camera is slechts drie seconden mag kijken. (red. Bij het cameraspel zijn twee personen betrokken: de ‘fotograaf’ en de ‘camera’. De fotograaf leidt de ‘camera’ die de ogen dicht moet houden naar een plek met bijvoorbeeld een prachtig uitzicht of een mooie close-up. Op een teken van de ‘fotograaf’ mag de ‘camera’ drie seconden de ogen openen.) Ze hebben dus helemaal geen tijd om hun gedachten te laten gaan, waardoor het effect van deze ‘foto’ heel krachtig is. Mensen die het cameraspel hebben gespeeld, vertellen me vaak dat ze vijf jaar later nog steeds een levendige herinnering hebben van hun foto’s. Deze spelvorm helpt mensen van alle leeftijden ervaren wat het is om werkelijk te zien. Je kunt alle spelvormen uit fase 2 (red. fase 2 uit de flow learning methode betreft het concentreren van de aandacht) gebruiken om de aandacht op zo’n manier te richten dat het denken rustig wordt en de spelers open staan voor de natuur op een diepgaande, betekenisvolle manier.

Topervaringen in de natuur
Abraham Maslow beschrijft piekervaringen als bijzonder vreugdevol met “gevoelens van intens geluk en welzijn”, waarbij vaak sprake is van “een bewustzijn van transcendente eenheid”. Bergbeklimmers verklaren vaak dit soort ervaringen te hebben. Volgens John Muir komt dit doordat het gevaar bij klimmen groot is en alle aandacht moet gaan naar de grond, stap voor stap, waarbij er geen aandacht voor schoonheid is. Maar deze zorg, zo nauwkeurig en precies geconcentreerd, heeft zijn voordelen. Je staat namelijk geheel en al op scherp. Als je kijkt naar de alertheid van de zintuigen bij dit soort ondernemingen, zou je kunnen zeggen dat je de rest van het jaar slaapt. De intense focus die wordt vereist bij ondernemingen in de wildernis, zoals bergbeklimmen, verhoogt je bewustzijn. Om die reden zijn er zoveel mensen die van dit soort activiteiten houden.

Tijdens minder ‘wilde’ tochten kunnen begeleiders piekervaringen bevorderen door ervaringsactiviteiten die ervoor zorgen dat de aandacht volledig op de natuur is gevestigd. Concentratie is concentratie – mensen profiteren van de toegenomen gewaarwording ongeacht waar ze zijn. Ik ken een activiteitenbegeleider die regelmatig lange trektochten maakt en ‘ik ben de berg’ slechts vier minuten deed. (red. ‘ik ben de berg’ is een spelvorm die je helpt je aandacht naar binnen te brengen en een gevoel van eenheid met de natuur te ervaren.) Daarna zei hij enthousiast: “In vier minuten tijd bereikte ik een staat van verhoogd bewustzijn waarvoor ik normaal een maand in de wildernis nodig heb.”

Oog in oog met de natuur
De wetenschap kan een bloeiende kersenboom slechts beschrijven en kan ons niet helpen de kersenboom in zijn totaliteit te ervaren. Om liefde en zorg voor de aarde te ontwikkelen, hebben we diepe natuurervaringen nodig waarin we geheel opgaan, anders blijft onze relatie met de natuur afstandelijk en abstract en zullen we nooit diep worden geraakt. Onlangs gaf Rita Mendonca, de coördinator van Sharing Nature in Brazilië, een trainingsprogramma in het Amazonegebied voor professionele ecotourisme gidsen. Sommigen hadden al veertig jaar in het gebied gewerkt. Hun houding was er eerst een van ‘die heeft ons niets nieuws te leren’. Maar nadat ze aan verschillende activiteiten hadden deelgenomen, stapte een vrouw op Rita af en zei diep ontroerd: “Jij helpt mij het bos in mijzelf te vinden. Wij kennen het bos niet op deze manier.”

Dit soort natuurervaringen brengen ons oog in oog met de natuur. De waarnemer en het waargenomene worden een, en alleen dan zijn waar kennen en ware liefde ontwaakt in het hart van de waarnemer. John Muir zei dat de inhoud van de menselijke ziel de hele wereld bevat. Het ultieme doel van ervaringsleren is onze ervaring van het leven verbreden en andere realiteiten ons eigen maken. Als je een bent met de natuur, zo zegt Muir, “verdwijnt het lichaam en gaat de bevrijde ziel over de grens.” Alleen door ons gevoel van identiteit uit te breiden tot voorbij ons fysieke lichaam en ego kunnen we communiceren met verre horizonten, felgekleurde zangvogels en ontelbare andere verrukkingen. Wanneer mensen stil zijn en ontvankelijk, volledig opgaan in de natuur, zullen de inzichten in het werkelijke doel van het leven zich onthullen.

David Blanchette geeft les aan de Punahou school op het eiland Oahu, Hawai. Ieder jaar begeleidt hij een groep dertienjarigen op een inspirerende natuurwandeling langs een afgelegen, wilde kust. Enkele van zijn leerlingen vertelden over hun ervaringen die zij tijdens deze tocht met spelvormen als ‘zoek de vrijheid op’, ‘schoonheid- en inspiratiepad’ en ‘observeren’ hadden opgedaan:

• Het voelde alsof ik daadwerkelijk deel uitmaakte van het zand en de oceaan.
• Ik was een rustige golf van de oceaan die langzaam naar de kust rolde. Ik was het rif en ik voelde het koele water over mij heen rollen.
• Ik voelde euforie. Ik voelde dat ik een was met alles om mij heen.
• Ik voelde me krachtig en toch vredig. Elk deel van mij bewoog en stroomde in harmonie.
• Toen ik de schildpad zonder zorgen zag zwemmen, realiseerde ik me dat er niets is waarover ik me zorgen hoef te maken.
• Je leeft echt wanneer je de tijd neemt om te letten op je omgeving.
• Als je de schoonheid in de wereld kunt vinden, kun je die ook in jezelf vinden.
• Jessica, een van Davids leerlingen, wilde uiting geven aan haar dankbaarheid aan de oceaan. Ze schreef met sierlijke letters in het zand “dankjewel” en liet de golven haar boodschap omarmen en in zich opnemen.

Deze door de leerlingen verwoorde prachtige menselijke eigenschappen, zoals nederigheid, respect, liefde en vreugdevolle harmonie met je omgeving om je heen en in jezelf in anderen oproepen, dat is waarom het écht draait bij natuureducatie.

Hoe word je een goede rentmeester
Een leraar in de Southwest vroeg de kinderen in zijn klas een keer een tekening van zichzelf te maken. In zijn klas zaten Amerikaanse kinderen en Navajo kinderen. (De Navajo’s zijn het grootste indianenvolk van Noord-Amerika.) Hij vertelde dat de Amerikaanse kinderen in de klas het papier geheel vulden met een tekening van zichzelf. De Navajo kinderen daarentegen tekenden zichzelf anders. Ze maakten hun lichaam veel kleiner en tekenden er de bergen, kloven en woestijn uit hun omgeving bij. Voor de Navajo is de omgeving net zo goed deel van hun lichaam als hun armen en benen dat zijn. Het begrip dat we deel zijn van iets wat groter is dan wijzelf is het grootste geschenk van de natuur. Dit vergroot immers ons gevoel van identiteit en hiermee ook onze compassie voor alle dingen. Als we een samenleving willen creëren die daadwerkelijk de natuurlijke wereld eert, moeten we haar burgers levensveranderende ervaringen in de natuur bieden. Theresia van Avila zei: “De extatische ziel kan in een flits veel meer waarheid zien dan wat in vele maanden, zelfs vele jaren van zware overdenkingen en studie kan worden bereikt.” Een moment van diep doordringen in de natuur kan in ons nieuwe houdingen en prioriteiten in het leven teweegbrengen waarvoor we anders jaren nodig hebben. Als mensen geheel en al opgaan in de natuurlijke wereld, leren ze het belangrijkste dat de natuur heeft te bieden, want de natuur zelf is hun leraar.

Dit hoofdstuk uit het boek ‘Sharing Nature – spelvormen voor natuurbewustzijn’ is gebaseerd op een artikel van Joseph Cornell dat is gepubliceerd in ‘Legacy’, mei/juni 2011. Joseph Cornell introduceerde in 1979 Sharing Nature en inmiddels heeft dit wereldwijd tot een ware revolutie in de natuureducatie gezorgd. Sharing Nature is gebaseerd op het eenvoudige concept dat wanneer kinderen persoonlijke ervaring opdoen met de natuur, ze meer waardering krijgen voor de natuur. Ze ontdekken wat de natuur hen te bieden heeft en zullen er dan ook beter voor zorgen. De basis voor Sharing Nature vormt de leermethode flow learning die vier fasen kent: 1. stimuleer enthousiasme 2. concentreer de aandacht 3. direct ervaren en 4. deel inspiratie.

‘Sharing Nature – spelvormen voor natuurbewustzijn’ van Joseph Cornell (vertaling Adrie Beyen) is uitgegeven doorA3 boeken in samenwerking met Earth Games. Het boek is onder meer verkrijgbaar bij Orongo.